Wprowadzenie

Planowanie struktury produkcji wiąże się z rozwiązywaniem drugiego pod­stawowego zagadnienia, przed którym stoi każde gospodarujące społeczeń­stwo, mianowicie: co i jak produkować. Dotyczy więc wyboru struktury produkcji dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych oraz wyboru ekonomicznie uzasadnionych metod wytwarzania. Przy czym nie wolno zapominać, że jak zwykle w gospodarce planowej kwestia ta musi być rozwiązywana ex ante, czyli w sposób planowy.

Planowanie struktury produkcji łączy się z mikroekonomicznymi as­pektami gospodarowania. W istocie stanowi ona niezbędną konkretyzację planowania wielkości produkcji. Wielkość produkcji odzwierciedla poziom aktywności gospodarczej, struktura produkcji jest natomiast odbiciem kon­kretnych form, które się na tę aktywność składają. Dlatego planowanie wiel­kości produkcji musi się zawierać w konkretności planowania jej struktury. Jest to nieuniknione, ponieważ nie istnieje makroekonomia niezależna od mikroekonomii. A działalność gospodarcza ludzi, której dotyczy planowanie ekonomiczne, jest z natury swej mikroekonomiczna, ponieważ musi dokony­wać się poprzez akcję konkretnych jednostek, czyli niepodzielnych składników, których suma tworzy całość danej gospodarki¹. Rzeczywistość makroekono­miczna stanowi jedynie sumę akcji tych jednostek. Innej możliwości nie ma. W przeciwnym bowiem razie mielibyśmy do czynienia z agregatami i wiel­kościami statystycznymi, o których nie wiadomo byłoby skąd się biorą².

Planowanie w skali makroekonomicznej wymaga często dłuższej perspe­ktywy, ponieważ odnosi się ono do rozbudowy lub modernizacji mocy pro­dukcyjnych, a wiele inwestycji charakteryzuje się wydłużonymi cyklami. Natomiast planowanie struktury produkcji związane jest z wykorzystaniem istniejących mocy produkcyjnych, nie wymaga zatem tak odległego horyzon­tu czasowego. Można je wobec tego traktować umownie jako planowanie długofalowe i osobno planowanie bieżące. Jednakże w realnej rzeczywistości planowanie jako narzędzie gospodarowania nie może być uskuteczniane dwutorowo: osobno planowanie długofalowe i osobno planowanie bieżące. Nie dałoby się tego przeprowadzić, ponieważ realizacja długofalowych pla­nów jest niemożliwa bez bieżącej produkcji i konsumpcji.

Najbardziej nawet długofalowe plany muszą być realizowane poprzez wiele kolejnych bieżących etapów. Żadne tego rodzaju planowanie nie może się od nich oderwać ani ich przeskoczyć. Realizacja długofalowych planów rozwojowych jest niemożliwa bez bieżącej produkcji dóbr inwestycyjnych. W planach określających strukturę produkcji musi to znaleźć swoje odbicie. Tworzenie bowiem nowych mocy produkcyjnych jest wykonalne tylko za pomocą istniejących mocy produkcyjnych. Istnieje więc nierozerwalna więź pomiędzy istniejącymi i przyszłymi mocami produkcyjnymi. Dlatego plano­wanie struktury produkcji stanowi wyraz nie dającej się uniknąć konkretności gospodarowania w społeczeństwie, które posługuje się planowaniem ekono­micznym jako jego narzędziem.

Gospodarka każdego kraju stanowi całość złożoną z elementów ściśle ze sobą powiązanych i wzajemnie od siebie uzależnionych. Dlatego efektyw­ność funkcjonowania gospodarki jako całości zależy od wzajemnego oddzia­ływania na siebie sfery makro- i mikroekonomii. Wysoki poziom aktywności gospodarczej w skali całej gospodarki, mierzony wielkością produkcji, jest niezbędnym warunkiem sprawnego i wydajnego funkcjonowania poszczegól­nych jednostek, które tę całość tworzą. Jednocześnie jednak sprawne i wydaj­ne funkcjonowanie jednostek jest konieczne dla ciągłego podtrzymywania wysokiego poziomu aktywności całej gospodarki.

W odróżnieniu od planowania wielkości produkcji, planowanie jej stru­ktury nie stwarza podstaw do wyłonienia jednego wspólnego celu. Punktem wyjścia przy planowaniu struktury produkcji jest określenie ex ante rozmia­rów produkcji poszczególnych dóbr konsumpcyjnych zgodnie z założeniem, że w normalnych warunkach sens gospodarowania sprowadza się do zaspo­kojenia potrzeb konsumentów. Skoro więc, dobra konsumpcyjne służą zaspo­kajaniu potrzeb, wolno wobec tego powiedzieć, że plan struktury produkcji sektora konsumpcyjnego wyznacza cele, które muszą być osiągnięte ze względu na potrzeby konsumentów, uznane przez CP za konieczne do zaspo­kojenia w okresie planowanym. Nie należy jednak sądzić, że podejście to stoi w sprzeczności z makroekonomicznym celem planowania ekonomicznego, jakim jest ciągłość pełnego zatrudnienia. Planowanie struktury produkcji jest istotnym elementem realizacji tego celu. Jego realizacja bowiem w dużej mierze będzie uzależniona od trafności tego planowania wyznaczonej przez stopień zgodności struktury produkcji konsumpcyjnej określonej ex ante i struktury potrzeb określonej ex post.

¹ Por. J. Kornai, Anti-Eąuilibrium, Warszawa 1973, s. 67, 81 i in.

² Por. P. Wiles, Cost Inflation andthe State of Economic Theory, Economic Journal, 1973, vol. 83, June, s. 390.

ciąg dalszy tej pracy z ekonomii za miesiąc